Fólkatingsval

Til eitt fólkatingsval verða tey 179 plássini í Fólkatinginum býtt. Veljarar atkvøða fyri teimum valevnunum, sum teir halda best umboða síni sjónarmið. Tað er umboðandi fólkaræði.

Større

Minst eina ferð hvørt fjórða ár skal fólkatingsval vera. Tað stendur í grundlógini. Forsætisráðharrin kann tó til einhvørja tíð skriva út fólkatingsval

Innlendis- og Heilsumálaráðið hevur ábyrgd av fólkatingsvalinum. Men kommunurnar loysa tær flestu uppgávurnar. Fólkatingsval krevja nógva umsitingarliga fyrireiking. Innlendis- og Heilsumálaráðið mælir til, at í minsta lagi 20-21 dagar ganga frá tí valið verður lýst, til tað verður hildið.

Útskrivan av vali

Tá forsætisráðharrin skrivar út fólkatingsval, steðgar alt arbeiðið í Fólkatinginum beinanvegin:

  • Fundir í fólkatingssalinum avlýsast
  • Lógaruppskot og uppskot til samtyktar, sum enn ikki eru liðugtviðgjørd, fella. Um uppskotsstillararnir ynskja, at tey verða viðgjørd, mugu tey leggjast fram aftur, tá eitt nývalt Fólkating er komið saman
  • Nevndirnar halda vanliga hvørki fundir ella taka ímóti deputatiónum. Í grundini kunnu nevndirnar halda fram at seta ráðharrunum spurningar, men í praksis gera tær tað ikki
  • Fólkatingslimirnir kunnu ikki seta nýggjar § 20 spurningar, sum skulu svarast skrivliga

Arbeiðið í fíggjarnevndini og evropanevndini heldur fram undir valstríðnum. Um neyðugt kann Fólkatingið halda fundir undir einum valstríði.

Stjórnin leggur bara frá sær í 2 støðum:

  • Um hon hevur mist meirilutan í Fólkatinginum
  • Um Fólkatingið ikki hevur álit á forsætisráðharranum

Annars heldur stjórnin í grundini óbroytt fram við sínum arbeiði. Praksis er tó, at stjórnin ikki fer í holt við nakað stórt, nýtt politisk tiltak undir einum valstríði.

Um stjórnin leggur frá sær, heldur hon fram sum ein starvsstjórn. Inntil ein nýggj stjórn tekur við, kunnu ráðharrarnir í starvsstjórnini bert taka sær av teimum praktisku tingunum, sum eru neyðug fyri, at aðalráðini og almenna umsitingin kunnu virka víðari.

Býti av sessum

Har eru 179 sessir í Fólkatinginum. Teir eru býttir soleiðis:

Danmark: 175 sessir
Grønland: 2 sessir
Føroyar: 2 sessir
Tá atkvøðurnar eru taldar, verða sessirnir í Fólkatinginum býttir, og tað er lutfalsbýti eftir atkvøðutali flokkanna.

Tað tryggjar, at flokkarnir fáa tað talið av sessum, sum svara til talið av atkvøðum. Um ein flokkur t.d. fær 10 prosent av atkvøðunum, má hann eisini hava 10 prosent av sessunum í Fólkatinginum. Mannagongdin merkir eisini, at allir partar av landinum eru umboðaðir – og ikki bara teir stóru býirnir, har nógvir veljarar búgva.

Tú kanst atkvøða til fólkatingsval, um tú:

  • ert danskur ríkisborgari
  • ert minst 18 ár
  • hevur fastan bústað í ríkinum
  • ikki ert ómyndigur

Veljarar, sum búgva uttanlands, hava vanliga ikki rætt at atkvøða til fólkatingsval í Danmark. Einstakir danskir ríkisborgarar, sum hava varðveitt eitt serligt samband við Danmark, kunnu søkja um at varðveita sín atkvøðurætt í eitt avmarkað tíðarskeið. Tað kanst tú til dømis, um tú ert útsendur av statinum ella bert býrt uttanlands fyribils.

Hevur tú rætt til at atkvøða til fólkatingsval, kanst tú eisini stilla upp til val. Men tú kanst ikki sita í Fólkatinginum, um tú ert revsaður fyri nakað, sum í fólksins eygum ger teg óverdigan at sita í Fólkatinginum. Verður tú valdur, avger Fólkatingið, um tú kanst sita sum limur.

Tú kanst stilla upp til fólkatingsval upp á tríggjar mátar:

  • fyri ein av flokkunum, sum longu eru valdir til Fólkatingið
  • fyri ein nýggjan flokk
  • uttanflokka

Uppstilling fyri ein sitandi flokk

Flestu kandidatar stilla upp fyri ein av flokkunum, sum longu eru umboðaðir í Fólkatinginum. Fyri at kunna tað, má flokkurin fyrst góðkenna teg. Flokkarnir kunnu hava ymiskar reglur og siðvenjur fyri, hvussu teir velja og uppstilla valevni.

Uppstilling fyri ein nýggjan flokk

Fyri at stilla upp sum valevni fyri ein nýggjan flokk, má flokkurin hava heimild til at stilla upp til val. Tað verður flokkurin soleiðis:

  • Ein nýggjur flokkur verður stovnaður
  • Flokkurin fær floksnavnið góðkent av valnevndini
  • Flokkurin savnar í minsta lagi 20.000 veljaraundirskriftir, sum Innlendis- og Heilsumálaráðið kannar og góðkennir

Flokkinum skal vanliga hava í minsta lagi 2 prosent av atkvøðunum fyri at verða valdur inn. Tað svarar til 4 pláss í Fólkatinginum. Verður flokkurin ikki valdur inn, fella atkvøðurnar burtur.

Uppstilling uttanflokka

Tú kanst eisini stilla upp uttanflokka. Tað kallast at stilla upp sum uttanflokkafólk. Bert tvær ferðir síðan 1953 er eitt uttanflokkafólk valt inn.

Fólkatingsval í Føroyum

Í Føroyum hevur ríkisumboðsmaðurin ábyrgd av fólkatingsvalinum.

Tá forsætisráðharrin hevur skrivað út fólkatingsval, velur ríkisumboðsmaðurin dagin fyri, nær tað skal vera í Føroyum. Dagfestingin er næstan altíð hin sama sum í Danmark.

Reglurnar um atkvøðurætt eru tær somu í øllum ríkinum. Hetta merkir, at tú kanst atkvøða til fólkatingsval í Føroyum, um tú:

  • ert danskur ríkisborgari
  • ert minst 18 ár
  • hevur fastan bústað í ríkinum
  • ikki ert ómyndigur

Veljarar, sum búgva uttanlands, hava vanliga ikki rætt at atkvøða til fólkatingsval.

Hevur tú rætt til at atkvøða til fólkatingsval, kanst tú eisini stilla upp til val. Skalt tú stilla upp til valið í Føroyum, mást tú hava skrásett teg sum valevni til valið. Tú kanst antin stilla upp sum valevni fyri ein flokk, sum hevur verið umboðaður í Løgtinginum á seinasta valskeiði, ella sum uttanflokka valevni. Um tú stillar upp uttanflokka, mást tú verða viðmæltur av í minsta lagi 150 og í mesta lagi 200 veljarum í valdøminum.